Voor Darwin Juli 2016

‘Een belangrijk werk’ noemt Irene van Lippe-Biesterfeld het boek Voor Darwin en alle andere bavianen (591.5 VANRIE). Fransje van Riel schreef het over haar vriendin Karin Saks, die een aantal jaren lang babybavianen opving die verweest waren, en probeerde ze terug te brengen in een wilde bavianengroep. Het begon met Gismo, maar al gauw escaleerde het, waarna Karin en haar partner Paul een groot stuk grond in de wildernis kochten, waar zij haar pleegkindertjes groot kon brengen.

Het was een zaak van ‘al doende leren’, maar Karin leerde hoe bavianen communiceren, hoe hun stam-hierarchie inelkaar zit en welke gebaren en houdingen daarbij horen. Al de tijd dat ze voor de kleintjes zorgde bleef het einddoel haar voor ogen staan: ze een leven in het wild teruggeven in een groep die hen accepteerde. Maar intussen moest ze ook vechten tegen de geldende opvattingen in Zuid-Afrika, waar boeren en mensen in stedelijke buitenwijken ‘bobbejanen’ alleen maar zien als een destructieve plaag en niets liever doen dan de dieren afschieten. Dit boek geeft een heel andere kijk op deze dieren, die zoveel menselijke trekjes hebben en waar goed mee te communiceren valt als de mens daarvoor open staat. Op de vele foto’s is de interactie tussen mens en dier vastgelegd.

Interactie tussen mens en dier, dat wordt plotseling heel erg belangijk als je de enige overlevende mens blijkt te zijn. In 1963 schreef Marlen Haushofer – een inmiddels overleden bekende Oostenrijkse schrijfster – het boek De Wand (HAUS), dat een paar jaar geleden herontdekt werd en zelfs verfilmd. Ik moet er meteen bij zeggen dat het een heel vreemd boek is, dat een onmogelijke situatie beschrijft. Maar dat deed André Brink ook met zijn Blauwe Deur (Boekenplank okt. 2009) en kijk wat een prachtig boekje dat is. Het is soms wel eens interessant als iemand een onbestaanbaar universum schept. In dit geval gaat een vrouw van begin veertig met een nicht en haar man een weekend doorbrengen in hun jachthuisje in de bergen en op de avond van aankomst gaan de andere twee iets drinken in een café in het dorp, maar de gast blijft thuis. De volgende morgen ontdekt ze dat die twee niet thuisgekomen zijn en als ze op onderzoek uitgaat, vindt ze het dal afgesloten van de rest van de wereld door een dikke glazen wand. Er doorheen kan ze zien dat mensen en dieren daar achter dood zijn, versteend in hun laatste handeling. Zelf heeft ze een hond en een kat bij zich, er blijkt later een koe rond te dolen en alle vogels, insecten e.d. aan haar kant zijn ook springlevend. En dan begint het jarenlang overleven, in het begin nog met de hoop dat er redding zal komen. Het hele boek is een non-stop relaas van hoe de dagen verstrijken, met welke activiteiten ze ze vult – en haar steeds hechter wordende relatie met de dieren. Wat het boek de moeite waard maakt is het nadenken dat de vrouw doet, niet alleen herinneringen, maar een doorgaand onderzoek naar wat er verkeerd kan zijn gegaan in de wereld en met de houding van mensen tegenover elkaar, en het constateren van haar eigen reacties op het nieuwe leven. Hoe onbegrijpelijk het is, en hoe eenzaam.

Sybren Polet overleed vorig jaar, een schrijver die maar liefst zes belangrijke prijzen won voor zijn werk. Ik vond bij onze literatuurafdeling zijn ‘schrijversautobiografie’, in drie delen maar liefst. Nam het eerste deel mee naar huis: Een geschreven leven 1 (839.311092(POL). Natuurlijk gaat het vooral later in het boek vooral over zijn eerste schrijversjaren, de dichtbundels, de eerste boeken. Daar zal het in de volgende twee delen nog wel veel meer over gaan. Maar het is niet voor niets een autobiografie, dus Polet vertelt uitgebreid over zijn jongste jaren voor de 2e WO, zijn belevenissen tijdens de oorlog en hoe het daarna verder ging. Zijn tijd in Zweden, hoe hij Cora ontmoette, die eerst met hem samen reisde en later zijn vrouw werd, hun reis naar Spanje, Marokko – interessant hoe ze zich laten oplichten, hoewel het toch een spannende reis wordt – en de Canarische Eilanden. Redelijk onbezorgde jaren, hoewel Polet het net na de oorlog wel moeilijk heeft en constateert dat je in een oorlog beter een klein kind dan een tiener kunt zijn, dan hoef je later niet zo bang te zijn voor de vrede. Ook in dit boek vond ik het interessant om te lezen hoe andere mensen denken. Ik kon heel ver met hem meegaan in zijn reacties op zijn overstrenge gereformeerde opvoeding, maar vond zijn conclusies volstrekt onlogisch en daarom ook het pad dat hij insloeg. Blijkt alweer hoe je persoonlijke reacties en keuzes de verdere loop van je leven bepalen, nog meer dan wat erin je omgeving gebeurt.

In Zomeravonden (GREE) van Jane Green kom je een hele groep mensen tegen, die elkaar eerst niet kennen, maar samengebracht worden doordat Nan op het eiland Nantucket in geldnood komt en kamers in haar grote oude huis gaat verhuren aan vakantiegangers. Van elk van die huurders, maar ook van Nans zoon Michael, lees je eerst wat er in hun leven gebeurt en waarom ze besluiten er een poosje tussenuit te gaan. Allemaal mensen met verdriet en problemen in hun leven en het lot brengt ze bijelkaar. Geen zware psychologische verhandelingen, het leest makkelijk, maar al lezend wil je toch wel graag weten hoe het verder gaat. En vooral Nan is een heel sympathieke figuur.

Hoewel ik als kind leerde fietsen en het toen wel fijn vond om te doen, is er door ons permanente vertrek uit Nederland verder nooit veel meer van gekomen. Een fietsfanaat ben ik in elk geval nooit geworden. Daarom verbaasde het me eigenlijk een beetje dat ik Pete Jordans De Fietsrepubliek (JORD) zo’n ontzettend leuk boek vond. Jordan was wel al een fietsfanaat toen hij vanuit de VS naar Amsterdam kwam en de wetenschap dat er in die stad zoveel fietsen rondreden was de voornaamste factor voor die verhuizing, die eerst zeer tijdelijk zou zijn, maar nu woont Pete er na elf jaar nog steeds. Met vrouw Amy en inmiddels ook een zoontje. Pete vindt álles wat met fietsen te maken heeft fascinerend – Amy gelukkig ook, ze heeft nu al jaren een fietsenreparatiewinkeltje! – en hij heeft van dat alles een diepgaande studie gemaakt, die uitmondde in dit boek. Hij volgt daarin de geschiedenis van fietsen in Amsterdam vanaf de 1890s tot de tijd van nu, verweeft die met de sociale en politieke geschiedenis en heeft er een bijzonder leesbaar geheel van gemaakt, vol leuke en interessante weetjes.

In onze Afrikaanse afdeling staan o.a. een hele serie boeken met korte verhalen. Wel eens prettig voor tussendoor. Daar kwam ik So lief as wat daardie hoender vir ‘n skoot is (KV AFR LERO) tegen, met als auteur Ina le Roux. Het laatste hoofdstuk legt pas uit dat Ina onderzoek deed naar de Venda taal en haar dialecten en in het noorden van Limpopo met de plattelandsmensen ging praten. Pastoor Piet Mavhetha diende als tolk en toen Ina zich realiseerde dat die man eigenlijk zelf veel interessants te vertellen had over de manier van leven in die streek, de gewoontes, de manier van denken, liet ze hem zijn eigen verhalen vertellen en dat zijn de – korte – hoofdstukjes van dit boekje. We wonen allemaal in dit land, maar hoeveel weten wij Nederlanders over de oorspronkelijke bevolking? Rykie van Reenen, van wie we dit boek geërfd hebben, schrijft erover: ‘Om dinge te belewe met pastoor Piet Mavhetha, is om ‘n onomkeerbare verstelling in jou ratkas te ondergaan; jy moet net ‘n ander mens anderkant uitkom as jy eenkeer in hart en niere besef jou manier van na die lewe kyk, is nie die enigste nie, laat staan die enigste regte ene. Daar moet net by jou ‘n verruiming kom.’